Jak dbać o jamę ustną chorego?

• Powiedz choremu co zamierzasz zrobić, uzyskaj jego zgodę. Zapewnij choremu intymne warunki w trakcie wykonywania toalety jamy ustnej.
• Podłóż ręcznik pod szyję, aby nie zabrudzić piżamy. 
• Załóż rękawiczki ochronne, a w sytuacji kiedy chory może zakażać – koniecznie maseczkę ochronną.

Gdy chory ma własne zęby

• Umyj zęby przy pomocy szczoteczki, pasty, kubka z wodą. Przygotuj miseczkę do wypluwania wody przez chorego. 
• Umyj język chorego używając specjalnej szczoteczki z wypustkami lub gąbki do czyszczenia jamy ustnej - dostępne w aptekach (cena ok. 2 zł za sztukę).
• Zaproponuj choremu wypłukanie ust płynem do płukania jamy ustnej (ważne aby nie zawierał alkoholu, który podrażnia śluzówkę). 
• Jeżeli jest potrzeba użycia preparatu grzybobójczego, zakrop pipetą preparat na język chorego i poproś aby samodzielnie rozprowadził preparat po wnętrzu jamy ustnej. 

Gdy chory ma protezę (w tym częściową protezę)

• Poproś chorego o wyjęcie protezy. Dla wielu osób jest to krępujące, dlatego zapewnij choremu kubek (nieprzeźroczysty, najlepiej z przykrywką), który może postawić w zasięgu ręki. Dbaj o wymianę wody w kubku na czystą. 
• Jeśli czynność ta wymaga twojej pomocy - unieś górną wargę chorego i chwytając delikatnie o górny brzeg protezy (różowy element imitujący dziąsła) naciskaj powoli w dół lub w górę, ściągając protezę.
• Jeśli ta czynność jest dla ciebie trudna, załóż podwójną maseczkę, rękawiczki i okulary ochronne.
• Umyj protezę szczoteczką do zębów i specjalną pastą lub włóż do pojemnika z tabletką do czyszczenia protez.
• Podaj choremu kubek z wodą do przepłukania jamy ustnej, podstaw pod brodę miseczkę do wyplucia wody.
• Miękką szczoteczką do zębów wyczyścić delikatnie dziąsła i język (masując lub ruchem wymiatającym wyciągnij resztki, których nie udało się pozbyć przy płukaniu).
• Zaproponuj choremu wypłukanie ust płynem do płukania jamy ustnej (ważne aby nie zawierał alkoholu, który podrażnia śluzówkę). 
• Jeżeli jest potrzeba użycia preparatu grzybobójczego, zakrop pipetą preparat na język chorego i poproś aby samodzielnie rozprowadził preparat po wnętrzu jamy ustnej. 
• Nie obawiaj się, czy uda się z powrotem założyć wyjętą protezę. Kształt protezy sprawia, że przy delikatnych i cierpliwych ruchach z pewnością zamocujesz protezę z powrotem.  

Gdy chory nie ma ani zębów ani protezy 

• Wyczyść jamę ustną (dziąsła i język) chorego miękką szczoteczką lub specjalną gąbeczką, przeznaczoną do higieny jamy ustnej. Możesz użyć też specjalnej nakładki na palec lub gazika owiniętego wokół palca.
• Zaproponuj choremu wypłukanie ust płynem do płukania jamy ustnej (ważne, aby nie zawierał alkoholu, który podrażnia śluzówkę). 
• Jeżeli jest potrzeba użycia preparatu grzybobójczego, zakrop pipetą preparat na język chorego i poproś aby rozprowadził preparat po wnętrzu jamy ustnej. 
   

Oprócz produktów do czyszczenia jamy ustnej (pasta, płyn do płukania), stosuj napary i płukanki ziołowe (gdy chory nie jest uczulony na żaden ze składników). Pielęgnację jamy ustnej wspomagają np. rumianek – działa ściągająco, przeciwzapalnie, mięta – odświeża, zielona herbata – pomaga regulować produkcję śliny.

Nadmierna suchość w ustach

• Jest częstą dolegliwością chorego, spowodowaną niedostateczną ilością przyjętych płynów, chorobami np. cukrzyca lub choroby tarczycy lub przebytym leczeniem onkologicznym.
• Objawy suchości w ustach to: popękane usta, obecność ran, nieustanna chrypka, suche bolące gardło i podatność  na przeziębienia, nieprzyjemny zapach lub smak języka, trudności w połykaniu pokarmów. 
• Pomocne będą produkty: żel do uzupełniania śliny (cena ok. 40 zł), spray nawilżający jamę ustną (cena ok. 22 zł). Jeśli chory ma silne dolegliwości zapalne i bólowe jamy ustnej należy poprosić o pomoc lekarza, który zaleci profesjonalne preparaty celowane na konkretne problemy. 
   

Dolegliwości bólowe spowodowane owrzodzeniami nowotworowymi w jamie ustnej

• Pamiętaj, że wszelkie czynności, nawet wykonane bardzo ostrożnie, mogą podrażniać oraz spowodować niebezpieczne krwawienia w jamie ustnej. 
• Uważnie dobieraj środki do pielęgnacji, aby nie nasilały dolegliwości. Używaj preparatów i płynów bezalkoholowych.
• Gdy u chorego pojawia się krwawienie, przerwij czynności, daj choremu wypłukać usta zimną wodą i zastosuj preparaty osłonowe przy podrażnieniu błon śluzowych (do kupienia w aptece). 
• Zamiast czyszczenia i płukania jamy ustnej – umyj wnętrze jamy ustnej rozcieńczonym płynem do płukania jamy ustnej z wodą 1:1, przy pomocy jednorazowej gąbeczki do czyszczenia jamy ustnej.
   

Nudności przy toalecie jamy ustnej

• Gdy tylko zauważysz odruch wymiotny u chorego – przerwij mycie na chwilę. Jeżeli przy kolejnej próbie odruchy będą nadal występować oznacza, że zbyt daleko wkładasz szczoteczkę, gąbkę lub nakładkę na palec. 
• Gdy chory ma nudności stale, dowiedz się jak postępować przy takich dolegliwościach.
   

Gdy chory jest nieprzytomny

• Zachodzi konieczność regularnego odsysania wydzieliny z dróg oddechowych oraz śliny. Do oczyszczania służy specjalny ssak medyczny do odsysania wydzieliny z górnych dróg oddechowych i jamy ustnej. Używanie tego urządzenia wymaga instruktażu i zachowania odpowiednich zasad sanitarnych.
• Czyść jamę ustną bez płukania - pędzluj rozcieńczonym płynem do płukania jamy ustnej lub wodą. 
• Jeśli stan chorego nie pozwala na użycie wody i pasty, możesz zastępczo użyć pianki do higieny jamy ustnej. Dostępna w drogeriach (cena ok. 25 zł).

Jeśli podczas toalety jamy ustnej dojdzie do zachłyśnięcia, przewróć chorego na bok, lekko unosząc, ewentualnie energicznie, ale z wyczuciem poklep po plecach aby odkaszlnął.

Gdy chory straci przytomność, ułóż chorego w pozycji bocznej bezpiecznej i wezwij pogotowie.

• ręcznik do ochrony bielizny
• rękawiczki ochronne, ew. maseczka ochronna dla opiekuna
• szczoteczka do mycia zębów (miękka)
• szczoteczka lub zestaw do mycia języka 
• pasta do zębów
• płyn do higieny jamy ustnej (bezalkoholowy)
• kubek z wodą, miseczka do wypluwania wody
• jednorazowa gąbka do mycia jamy ustnej (dostępna w aptece - cena ok. 2 zł za szt.) lub nakładka na palec do czyszczenia jamy ustnej
• pasta i tabletki do mycia protez, klej do protez
• preparat grzybobójczy (jeśli jest takie zalecenie)
• preparaty nawilżające jamę ustną (jeśli jest takie zalecenie)
• preparaty osłonowe przy podrażnieniu błon śluzowych
• preparaty ziołowe - rumianek, mięta, zielona herbata
• ssak do odsysania wydzieliny z górnych dróg oddechowych i jamy ustnej (jeśli jest taka potrzeba).